Εναλλακτικά προϊόντα καπνού – ο κομβικός ρόλος του ρυθμιστικού πλαισίου

Κείμενο για το Iatronet (αναδημοσίευση)

Το κάπνισμα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους επιβαρυντικούς για την υγεία παράγοντες και εδώ και δεκαετίες παραμένει στο επίκεντρο της προσοχής διεθνών φορέων, ρυθμιστικών Αρχών και της επιστημονικής κοινότητας.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η καλύτερη επιλογή για την υγεία των καπνιστών είναι η πλήρης αποχή από τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης συνολικά. Για τους σημερινούς καπνιστές, η καλύτερη επιλογή είναι να τα διακόψουν οριστικά. Δυστυχώς, όμως, περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να καπνίζουν, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από αυτούς γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες για την υγεία τους.

Για αυτούς τους ενήλικους καπνιστές που δεν διακόπτουν το κάπνισμα, προορίζονται οι εναλλακτικές λύσεις που θα τους βοηθήσουν να κάνουν μια καλύτερη επιλογή από το να συνεχίσουν το τσιγάρο. Η νικοτίνη, αν και δεν είναι ακίνδυνη, δεν ευθύνεται άμεσα για τον καρκίνο, τις πνευμονικές και τις καρδιακές παθήσεις που προκαλούνται από τον καπνό και σκοτώνουν εκατομμύρια χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Τα εναλλακτικά προϊόντα χωρίς καύση παρέχουν νικοτίνη, εκθέτοντας όμως τον χρήστη σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα επιβλαβών χημικών ουσιών σε σύγκριση με το τσιγάρο. Η παρουσία νικοτίνης σε αυτά τα προϊόντα είναι ένας σημαντικός παράγοντας -συμπεριλαμβανομένων του τελετουργικού, των αισθητηριακών και των γευστικών στοιχείων- για την επιτυχή απομάκρυνση των ενηλίκων από τα τσιγάρα μέσω της μετάβασής τους σε εναλλακτικές επιλογές.

Έχοντας μειωμένη λοιπόν τοξικότητα σε σύγκριση με το τσιγάρο, τα εναλλακτικά προϊόντα δύναται να αποτελέσουν μια ευκαιρία η οποία, εντός ενός κατάλληλου ρυθμιστικού πλαισίου, μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Η ανάλογη ρύθμιση αυτών των προϊόντων μέσω μιας προσέγγισης μείωσης της βλάβης με ταυτόχρονη λήψη αυστηρών μέτρων για την προστασία των ανηλίκων είναι ο βέλτιστος τρόπος για να αξιοποιηθεί αυτή η ευκαιρία. Για τον σκοπό αυτό, η ακριβής και μη παραπλανητική πληροφόρηση και ο εποικοδομητικός διάλογος σχετικά με τα προϊόντα αυτά είναι απαραίτητα για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρούμε μία ακραία ρυθμιστική προσέγγιση για τα εναλλακτικά προϊόντα, όπως για παράδειγμα η απαγόρευση της κυκλοφορίας τους σε ορισμένες χώρες, η οποία δεν συνάδει ούτε με τα επιστημονικά δεδομένα αλλά ούτε και με τον σύγχρονο τρόπο ρύθμισης της κυκλοφορίας των αγαθών.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απαγόρευση της κυκλοφορίας του snus, ενός προϊόντος λήψης καπνού από το στόμα. Όπως έχει αποδειχθεί σήμερα στη Σουηδία, που είναι η μοναδική εντός ΕΕ χώρα που το προϊόν αυτό κυκλοφορεί, το ποσοστό καπνίσματος συμβατικού τσιγάρου είναι κοντά στο 5%, όταν ο μέσος όρος των κρατών-μελών της ΕΕ είναι κοντά στο 25%. Τα χαμηλά ποσοστά καπνίσματος στη Σουηδία έχουν επιτευχθεί γιατί οι Σουηδοί άνδρες έχουν κάνει τη μετάβαση από το τσιγάρο στο snus, ενώ το επίπεδο λήψης προϊόντων νικοτίνης (εναλλακτικά προϊόντα + τσιγάρο) παραμένει σε παρόμοιο ποσοστό με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Παράλληλα, τα επιδημιολογικά δεδομένα της χώρας δείχνουν πολύ χαμηλά ποσοστά εμφάνισης των νοσημάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα στον ανδρικό πληθυσμό, γεγονός που μπορεί να σχετιστεί με τον χαμηλό επιπολασμό του συμβατικού τσιγάρου στη Σουηδία μεταξύ των ανδρών.

Σήμερα κυκλοφορούν στην αγορά και άλλα εναλλακτικά προϊόντα, τα οποία επίσης λειτουργούν σε απουσία καύσης, που είναι η αιτία για τη δημιουργία των τοξικών χημικών ουσιών στον καπνό του τσιγάρου. Τα nicotine pouches, ή σακουλάκια νικοτίνης όπως συχνά αποκαλούνται στη χώρα μας, είναι το νεότερο εναλλακτικό προϊόν που εισήχθη στην αγορά τα τελευταία χρόνια. Μοιάζει πολύ με το snus αφού και αυτό λαμβάνεται από το στόμα, όμως δεν περιέχει πραγματικό καπνό αλλά νικοτίνη μαζί με νερό, αρωματικές και γλυκαντικές ουσίες και ίνες φυτικής προέλευσης. Διατίθενται στο εμπόριο στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στην ΕΕ, οι ρυθμιστικοί κανονισμοί των nicotine pouches δεν είναι εναρμονισμένοι (δηλαδή, δεν υπόκεινται στις οδηγίες της ΕΕ), με ορισμένες χώρες να απαγορεύουν ρητά ή de facto την κυκλοφορία τους όπως το Βέλγιο και η Ολλανδία, ενώ άλλες τη ρυθμίζουν όπως η Τσεχία, η Σλοβακία, η Σουηδία, η Δανία, η Ισλανδία και άλλες.

Είναι αναχρονιστική και αντιεπιστημονική η προσέγγιση να απαγορεύεται η κυκλοφορία προϊόντων όπως τα snus και τα nicotine pouches, τα οποία θα μπορούσαν να μειώσουν τις επιβλαβείς επιδράσεις του καπνίσματος, ενώ εξακολουθεί να επιτρέπεται η κατανάλωση της πιο επιβλαβούς μορφής πρόσληψης νικοτίνης, του τσιγάρου.

Από την άλλη πλευρά, η νομοθεσία θα πρέπει να είναι αυστηρή στα ζητήματα προστασίας των ανηλίκων από τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης. Η ενίσχυση της νομοθεσίας με ρυθμίσεις που είναι προσαρμοσμένες στα νέα δεδομένα αλλά και η αυστηρή επιτήρηση της εφαρμογής τους θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τις Αρχές. Σε αυτή την προσπάθεια πρέπει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να αναλάβουν το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί. Οι εταιρείες, μικρές και μεγάλες, θα πρέπει να υιοθετήσουν υπεύθυνες εμπορικές πρακτικές ενώ θα πρέπει να επενδύσουν στην τεχνολογία και την εκπαίδευση του προσωπικού τους, ώστε να περιοριστεί στον μέγιστο βαθμό η πρόσβαση των ανηλίκων στα προϊόντα τους. Τα σημεία πώλησης αυτών των προϊόντων θα πρέπει επίσης να λειτουργούν με υπευθυνότητα, ακολουθώντας τις υποδείξεις των Αρχών.

Σε μία σύγχρονη Πολιτεία, τα επιστημονικά δεδομένα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, υιοθετώντας ένα προοδευτικό και συνάμα αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο, που θα εξασφαλίζει την απρόσκοπτη πρόσβαση των καπνιστών στις νέες εναλλακτικές μορφές λήψης νικοτίνης, προστατεύοντας όμως τα παιδιά και τους εφήβους από τη χρήση των προϊόντων αυτών.