Η ανθρωπότητα στρέφεται στην επιστήμη αναζητώντας λύση στα μεγάλα προβλήματα

Οι τελευταίοι μήνες ήρθαν και ανάτρεψαν όλα τα δεδομένα, γεμίζοντας τις μέρες μας με φόβο για το σήμερα και αβεβαιότητα για το αύριο. Η κοινωνία βρέθηκε, στο σύνολό της, να αναζητά λύσεις σε πρωτόγνωρα προβλήματα προκειμένου να καταφέρει να επιστρέψει στην καθημερινότητα και να αποκτήσει πάλι τον έλεγχο της ζωής της. Λύσεις που γρήγορα έγινε σαφές, ακόμη και στον πλέον δύσπιστο, ότι μόνο η επιστήμη είναι ικανή να προσφέρει. Και έτσι, για πρώτη φορά στην σύγχρονη ιστορία, οι ειδικοί και τα επιστημονικά δεδομένα βρέθηκαν σταθερά στο κέντρο των συζητήσεων μεταξύ απλών, καθημερινών ανθρώπων και η επιστήμη μοιάζει να βρήκε πάλι τον ρόλο της ως πυξίδα της κοινωνίας. 

Η διαφαίνουσα επικράτηση, ωστόσο, της επιστημονικής αυθεντίας ως κύριος παράγοντας λήψης αποφάσεων, που προέκυψε λόγω της επιτακτικής ανάγκης που δημιούργησε η υγειονομική κρίση, δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι πρόσκαιρη ή επιλεκτική. Η αποδοχή της αυταπόδεικτης αξίας της ως θεμέλιος λίθος ενός βιώσιμου και συμπεριληπτικού μέλλοντος, οφείλει να αποτελεί τον κανόνα και όχι απλώς την εξαίρεση σε περιόδους κρίσης και η τοποθέτησή της πριν από κάθε θεσμική απόφαση ένα αναγκαίο μάθημα ζωής για όλους. Κάτι που, όπως δείχνει και η έρευνα με τίτλο “In Support of the Primacy of Science” που έλαβε χώρα μέσα στο 2020 και στην οποία συμμετείχαν 19.100 ενήλικες από 19 χώρες του κόσμου, η πλειοψηφία της κοινωνίας απαιτεί πλέον να συμβεί.

Γιατί αυτό, το ότι για πρώτη φορά η δυσπιστία και η άρνηση απέναντι στα επιστημονικά δεδομένα συναντά ισχυρή αντίσταση από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, αποτελεί ένα μήνυμα που οφείλει να μας γεμίζει όλους με αισιοδοξία για την επόμενη μέρα που έρχεται.

Ο κρίσιμος ρόλος της επιστήμης στη λήψη αποφάσεων

Οι πολίτες του κόσμου ζητούν πλέον, με εμφατικό τρόπο, οι κυβερνήσεις και οι δημόσιες αρχές να δίνουν προτεραιότητα στην επιστήμη και στα επιστημονικά δεδομένα έναντι της ιδεολογίας, της πολιτικής και των αβάσιμων πεποιθήσεων. Αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στα ευρήματα της παγκόσμιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε από την ανεξάρτητη εταιρεία ερευνών Povaddo για λογαριασμό της Philip Morris International, εταιρείας μητρικής της Παπαστράτος, σύμφωνα με την οποία, το 77% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι επιστημονικές εξελίξεις μπορούν όντως να δώσουν διέξοδο ακόμη και στα πιο πιεστικά ζητήματα και το συντριπτικό 84% θέλουν οι κυβερνήσεις τους να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τα ευρήματα της επιστήμης στις πολιτικές που χαράζουν.

Αυτό που αξίζει επισήμανση είναι ότι μόλις το 51% εξ’ αυτών πιστεύουν ότι η ηγεσία της χώρας τους το κάνει όντως αυτό στην πράξη. Κάτι που αντανακλά την γενικότερη αντίληψη επί του θέματος και το οποίο είχε αποτέλεσμα, το 2018, 180 επιστημονικοί οργανισμοί να συνεργαστούν και να ιδρύσουν το Διεθνές Επιστημονικό Συμβούλιο (International Science Council) με σκοπό την ενίσχυση του ρόλου των επιστημονικών δεδομένων στην χάραξη δημόσιας πολιτικής και στην «προώθηση της επιστήμης ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό».

Αν και η κρίση του COVID-19 έχει προσδώσει ακόμη πιο εξέχουσα θέση στον κρίσιμο ρόλο που μπορεί και πρέπει να παίζει η επιστήμη στην διαμόρφωση των αποφάσεων πολιτικής, με πολλές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να θέλουν να δείξουν ότι διαμορφώνουν πολιτική σε στενή διαβούλευση με τους επιστήμονες. Κάτι που προφανώς και αποτελεί θετική εξέλιξη και μια καλή αρχή, αλλά απέχει αρκετά από το ικανοποιήσει επαρκώς το σχετικό αίτημα της κοινωνίας για συμμετοχή της επιστήμης στην λήψη αποφάσεων για το κοινό καλό.

Επίσης, παρά την ευρύτερη θετική αυτή αντιμετώπιση της επιστήμης και του κρίσιμου ρόλου που αυτή μπορεί να παίξει, όπως προκύπτει από την έρευνα, οι απόψεις διίστανται όσον αφορά το αν η κοινωνία αποδίδει επαρκή σεβασμό στην επιστήμη σήμερα με το 45% των ερωτηθέντων να συμφωνούν και το 47% να έχει ακριβώς την αντίθετη άποψη. Ένα ευρύ χάσμα μεταξύ της αξίας που αποδίδουν οι άνθρωποι στην επιστήμη και στο πώς γίνεται αυτή αντιληπτή από την ευρύτερη κοινωνία που οφείλει να αξιολογηθεί περαιτέρω στο πλαίσιο ενός ανοιχτού διαλόγου με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Η πρόσβαση στα επιστημονικά δεδομένα

Το ενδιαφέρον του κοινού για την επιστήμη είναι ένα πολύ θετικό σημάδι των καιρών. Δεν αρκεί, όμως, απλώς το να επιδεικνύει έντονο ενδιαφέρον για την επιστήμη και να αναζητά πρόσθετες πληροφορίες όταν ανακοινώνονται σημαντικές επιστημονικές εξελίξεις (κάτι που κάνει το 79% των ερωτηθέντων). Θα πρέπει να μπορεί να έχει και εύκολη πρόσβαση σε αυτή την τεκμηριωμένη πληροφορία. Ένα θέμα το οποίο δυσκολεύει το 48% των ερωτηθέντων (με το 10% να δηλώνει πως αντιμετωπίζει πολύ μεγάλη δυσκολία). Με 41% εξ’ αυτών να θεωρεί υπεύθυνες για αυτή την «δυστοκία» τις κυβερνήσεις στις οποίες και χρεώνει κακές επιδόσεις στον τομέα της επικοινωνίας αμερόληπτων και αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις και μελέτες (με ένα 40% να θεωρεί ότι και τα ΜΜΕ κάνουν εξίσου κακή δουλειά).

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ είναι ότι, όταν η πρόσβαση σε αξιόπιστες επιστημονικές πληροφορίες είναι περιορισμένη, οι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς σε παραπληροφόρηση και εικασίες και ότι δημιουργείται ένα κενό που επιτρέπει στην ιδεοληψία και τις αβάσιμες πεποιθήσεις να υπερισχύσουν, παρεμποδίζοντας την ικανότητά τους να κάνουν ενημερωμένες επιλογές.  Όπως άλλωστε είχε πει πρώτος ο Ιπποκράτης «Στην πραγματικότητα, υπάρχουν δύο πράγματα, η επιστήμη και η γνώμη. Το πρώτο γεννά γνώση, το τελευταίο άγνοια».

Μια άγνοια που είναι εμφανής στην αυξανόμενη αντιεπιστημονική νοοτροπία που αμφισβητεί τα ευρήματα της επιστήμης, ακόμη και τη νομιμότητά της. Με πρόσφατα παραδείγματα, όπως τα κινήματα κατά των εμβολίων και των μασκών προστασίας, να μας δείχνουν πως οι προσωπικές πεποιθήσεις ή οι ιδεολογίες μπορούν να διαμορφώσουν τις αποφάσεις των ανθρώπων, ακόμη και σε αντίθεση με στερεά επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο.

Kαθιστώντας για άλλη μια φορά εμφανές ότι οι κοινωνίες με χαμηλά επίπεδα επιστημονικού γραμματισμού (sciencific literacy) δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένες, ιδιαίτερα στο εξαιρετικά πολύπλοκο σύγχρονο περιβάλλον, να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις που σχετίζονται με την υγεία, την αλλαγή του κλίματος, την τεχνολογία και πολλά άλλα κρίσιμα προβλήματα.

Η εμπιστοσύνη στις πηγές της επιστημονικής πληροφορίας

Η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων δεν έχουν την εκπαίδευση ή τον χρόνο για να αναζητήσουν πρωτότυπη επιστημονική έρευνα και να προσδιορίσουν την αξία της, οπότε και βασίζονται σε τρίτους για τις σχετικές πληροφορίες. Ποιες, όμως, είναι οι πηγές που εμπιστεύονται; Σύμφωνα με την έρευνα, τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων εμπιστεύονται πλήρως ή αρκετά τα υπουργεία και τις υγειονομικές αρχές προκειμένου να παρέχουν αμερόληπτες και αξιόπιστες επιστημονικές πληροφορίες. Με τον εκάστοτε αρμόδιο υπουργό να λαμβάνει, ωστόσο, μικρότερο ποσοστό αποδοχής (59%). Ομοίως, η εμπιστοσύνη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι υψηλότερη (63%) από ό,τι στην ηγεσία του οργανισμού (58%) και στα ΜΜΕ (42%) μεγαλύτερη από ότι στους ίδιους τους δημοσιογράφους (39%).

Πέρα και πάνω από τα ποσοστά, το κρίσιμο στοιχείο εδώ είναι η κατανόηση ότι η πρόσβαση του κοινού σε επιστημονικές πληροφορίες καλής ποιότητας είναι απαραίτητο συστατικό στοιχείο για την επικράτηση της επιστήμης ως πυξίδας της πορείας μας. Γιατί μόνο μέσω της απεριόριστης πρόσβασης σε τέτοιες πληροφορίες μπορούν οι άνθρωποι -και οι υπεύθυνοι χάραξης δημόσιας πολιτικής- να κάνουν ενημερωμένες επιλογές βάσει δεδομένων και όχι λόγω ενστίκτου ή ιδεολογίας. Αλλιώς, η θετική διάθεση των ατόμων για την λήψη επιστημονικών πληροφοριών ενδέχεται να γίνει (όπως και συμβαίνει ήδη) αντικείμενο εκμετάλλευσης από μη αξιόπιστες πηγές που «εμπορεύονται», κυρίως στο διαδίκτυο, ψευδοεπιστημονικό περιεχόμενο.

Ο ρόλος των επιχειρήσεων στην επιστημονική πρόοδο

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση των πολιτών αναφορικά με τη σχέση που πρέπει να αναπτύξουν οι επιχειρήσεις με την επιστήμη. Ένα συντριπτικό 90% θεωρεί σημαντικό για τις εταιρείες να επενδύουν με συνέπεια στην επιστήμη για να βελτιώσουν τα προϊόντα τους, με το 87% των ερωτηθέντων να έχει ιδιαίτερα θετική άποψη για οργανισμούς τα προϊόντα των οποίων στηρίζονται σε στέρεα επιστημονικά δεδομένα και το 83% να συμφωνεί πως οι επιχειρήσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μεταφορά αμερόληπτων, ακριβών πληροφοριών σχετικά με ένα προϊόν. Ενώ ιδιαίτερη μνεία οφείλει να γίνει στην σαφή αλλά μικρότερη πλειοψηφία (77%) η οποία συμφώνησε με μια αυστηρότερη δήλωση που θέλει «Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επιτρέπεται να υποβάλλουν μόνο ισχυρισμούς που τεκμηριώνονται από την επιστήμη».

Επιπλέον το 68% του δείγματος θα ήθελε να δουν τις κυβερνήσεις να ενθαρρύνουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις ώστε να αναπτύξουν τις δικές τους λύσεις σε παγκόσμια ζητήματα που σχετίζονται με την οικονομία, το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την εισοδηματική ανισότητα. Με το 85% των ερωτηθέντων να δηλώνουν ότι οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναπτύξουν επιστημονικές λύσεις σε μερικά από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα. Καθιστώντας σαφές ότι το κοινό θέλει και περιμένει οι επιχειρήσεις να παίξουν αυξημένο ρόλο ως μέρος της λύσης, πάντα με την επιστήμη στο επίκεντρο των προσπαθειών τους.

Για να διαβάσετε όλη την έρευνα επισκεφθείτε το www.pmi.com/primacyofscience.