Xρήστος Χαρπαντίδης: «Ώρα η Ευρώπη να ανοίξει τα μάτια της για το παράνομο εμπόριο τσιγάρων και το οργανωμένο έγκλημα»

Συνέντευξη: Aντώνης Φουρλής για Ηuffingtonpost.gr (αναδημοσίευση) 

Αν αναρωτιόμαστε πόσο σοβαρό πρόβλημα είναι το λαθρεμπόριο τσιγάρων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, αρκεί μία ματιά στην ετήσια Έκθεση της KPMG, που παρουσιάστηκε πριν από μερικά 24ωρα στις Βρυξέλλες, με τον Senior Vice President External Affairs της Philip Morris International, Χρήστο Χαρπαντίδη, να επισημαίνει την πρόοδο που σημειώνει η Ελλάδα - την ώρα που η διακίνηση παράνομων τσιγάρων καλπάζει σε αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε..

Ωστόσο, η απόσταση που καλείται να διανύσει η χώρα μας παραμένει μεγάλη:

- 1 στα 6 τσιγάρα που καταναλώθηκαν στην Ελλάδα το 2024 ήταν παράνομο - με ό,τι σημαίνει αυτό για τις ουσίες που περιέχει και για την υγεία του καπνιστή.

- η Ελλάδα έχασε το 2024 σε φορολογικά έσοδα 438 εκατομμύρια ευρώ λόγω των παράνομων τσιγάρων. Το 2023 έχασε άλλα 624 εκατομμύρια. Πάνω από 1 δισεκ. μέσα σε δύο χρόνια, που σίγουρα δεν μας περισσεύουν.

- 1 στα 10 τσιγάρα που καταναλώθηκαν συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2024 ήταν παράνομο(!), που μεταφράζεται σε απώλεια 14,9 δισεκατομμυρίων ευρώ από τα ευρωπαϊκά ταμεία.

Από τα data της έρευνας που παρουσίασε η KPMG διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν χώρες όπου το πρόβλημα περιορίζεται ενώ σε άλλες χώρες το πρόβλημα διογκώνεται. Λογικά, περιμένει κάποιος να δει στην πλευρά των χωρών όπου διογκώνεται το πρόβλημα τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, αλλά δεν συμβαίνει αυτό. Πού το αποδίδετε;

Είναι θέμα προτεραιότητας. Αν δηλαδή το κράτος και οι κυβερνήσεις δίνουν προτεραιότητα στο να λύσουν το πρόβλημα και αν χρησιμοποιούν το σωστό μείγμα πολιτικών.

Έτσι προκύπτει αυτό το παράδοξο: ο Νότος και οι ανατολικές χώρες της Ευρώπης να τα πηγαίνουν πολύ καλύτερα από τις θεωρητικά πιο αναπτυγμένες χώρες, όπως είναι η Γαλλία, η Ολλανδία και το Βέλγιο. Γιατί το μείγμα των πολιτικών είναι σωστότερο και οι αρχές δείχνουν τη δέουσα προσοχή.

Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία, που έχει περιορίσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα το παράνομο εμπόριο και ταυτόχρονα αυξάνει με αυτό τον τρόπο τα έσοδά της από τη φορολογία.

Αναγνωρίζει την ανάγκη να λειτουργεί ομαλά και σε πλαίσιο νομιμότητας, αντιλαμβανόμενη ότι πίσω από τη συγκεκριμένη βιομηχανία λειτουργεί και παράγει ένας ευρύς τομέας, ο οποίος συνδέεται με αγροτική παραγωγή, με τεχνολογία και παραγωγή προϊόντων σε εργοστάσια και με το λιανεμπόριο. Υπάρχει δηλαδή μία προστιθέμενη αξία που στην Ιταλία φροντίζουν να προστατέψουν. Επιπλέον, μέσω αυτής της αλυσίδας χρηματοδοτείται η καινοτομία και η ανάπτυξη.

Η αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων κατά του λαθρεμπορίου τσιγάρων προσφέρει ταυτόχρονα ασφάλεια και έλεγχο στα σύνορα της χώρας. Η Ιταλία, όπως και η Ελλάδα, έχει να διαχειριστεί μία μεγάλη ακτογραμμή, όμως κατόρθωσε να περιορίσει το λαθρεμπόριο τσιγάρων κάτω από το 2% της κατανάλωσης. Αυτό σημαίνει ότι εισπράττει αυξημένους φόρους από το νόμιμο προϊόν.

Αυτή η αύξηση εσόδων στηρίξει την οικονομία, βγάζει χρήματα που είναι απαραίτητα στο κράτος και διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.

Η γεωγραφία παρ′ όλα αυτά, παίζει ή δεν παίζει ρόλο; Διαβάζω και πάλι τα στοιχεία της KPMG και βλέπω ότι στην Ευρώπη το κοντραμπάντο - η παράνομη εισαγωγή από θαλάσσης - είναι περιορισμένη. Στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα σαφώς είναι πιο εύκολο να γίνει κοντραμπάντο, επειδή έχουμε μεγάλη ακτογραμμή. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αδύνατο να το αντιμετωπίσουμε. Μια από τις βασικότερες παραμέτρους του προβλήματος, είναι ότι όταν ”ανοίξουν οι πόρτες” είναι πολύ δύσκολο να κλείσουν.

Στη χώρα μας άνοιξαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Το πρόβλημα αυξήθηκε και τώρα είναι πάρα πολύ δύσκολο να ανασχεθεί, όμως η Ελληνική Πολιτεία μπορεί να εξουδετερώσει αυτές τις εγκληματικές οργανώσεις, να εξουδετερώσει αυτή την παράνομη αγορά. Στην Ιταλία το πέτυχαν.

Βλέπουμε την Ελλάδα στην πρώτη εξάδα, μεταξύ των “προβληματικών” χωρών, με το ποσοστό των παράνομων τσιγάρων να εκτιμάται στο 17,5% της συνολικής κατανάλωσης τσιγάρων. Ωστόσο, είναι μειωμένο κατά 6,2 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2023 (23,7%). Αυτό σημαίνει ότι αλλάζει κάτι στην Ελλάδα;

Στη χώρα μας καταγράφεται μέσω του KPMG Report μία σημαντική βελτίωση σε ένα πρόβλημα που ήταν πραγματικά μεγάλο.

Το να διαπιστώνουμε ότι το 23% της συνολικής αγοράς τσιγάρων λειτουργεί στην παρανομία, είναι μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα. Και είναι έτσι για αρκετά χρόνια, με ορισμένες αυξομοιώσεις, αλλά πάντα πάνω από 20%. Φέτος, για πρώτη φορά, βλέπουμε να έχει πέσει στο 17%, που και πάλι είναι υψηλό ποσοστό. Είμαστε η 4η-5η χώρα στην Ευρώπη και σε απόλυτους αριθμούς είναι μεγάλο ποσοστό αυτό. Όμως, η σημαντική υποχώρηση στο ποσοστό μας δείχνει ότι υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.

Άρα σίγουρα έχει γίνει μεγάλη πρόοδος στο κομμάτι της αντιμετώπισης των εγκληματικών οργανώσεων. Υπάρχουν εργοστάσια τα οποία έχουν εντοπιστεί και μεγάλες ποσότητες λαθραίων τσιγάρων οι οποίες έχουν καταστραφεί.

Είναι ένα σύνθετο πρόβλημα και δεν δηλώνω σε καμία περίπτωση ότι είμαι ο πλέον ειδικός για να προτείνω λύσεις. Όμως, όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η αρμονική συνεργασία μεταξύ των ελεγκτικών μηχανισμών, των διωκτικών Αρχών και των αρμόδιων φορέων για την πάταξη του παράνομου εμπορίου αποτελεί βασική προϋπόθεση. Όπως και η εφαρμογή των νόμων χωρίς ”εκπτώσεις”. Τα μέτρα όταν εφαρμόζονται και σε συνδυασμό με το σταθερό φορολογικό περιβάλλον, ενισχύουν τις Αρχές που προστατεύουν την αγορά.

Επιπλέον, πιστεύω ότι τα θερμαινόμενα προϊόντα νέας τεχνολογίας έχουν βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Πρώτον, γιατί είναι μια εξαιρετική εναλλακτική, σαφώς καλύτερη από τα τσιγάρα και δεύτερον επειδή σταδιακά εκπαιδεύουν τον καταναλωτή σχετικά με το πρόβλημα του τσιγάρου. Αρχίζουν να αντιλαμβάνονται καλύτερα τι προκαλεί ένα τσιγάρο, τι μπορεί να προκαλέσουν τα παράνομα τσιγάρα και ποια είναι η διαφορά που κάνουν οι καινούριες κατηγορίες προϊόντων. Το όλο σύστημα φαίνεται να δουλεύει σωστότερα. Ελπίζω του χρόνου τέτοιο καιρό να έχουμε ακόμα καλύτερο αποτελέσματα.

Όταν δεν έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα σημαίνει ότι δεν μπορούμε, ή ότι δεν θέλουμε;

Σημαίνει, κυρίως, ότι δεν θέλουμε. Αφού βλέπουμε ότι άλλες χώρες κρατούν χαμηλά ή μειώνουν σταθερά το παράνομο εμπόριο τσιγάρων. Ακόμα και η Πολωνία που έχει και σύνορα με την Ουκρανία, ευρισκόμενη σε πολύ ”δύσκολη” περιοχή. Η Ρουμανία, που δείχνει επίσης ευαισθησία, το κρατάει σε χαμηλά επίπεδα, της τάξης του 3-4%.

Στη χώρα μας, γνωρίζουμε εάν αυτή τη στιγμή παράγονται κάπου παράνομα τσιγάρα;

Η εμπειρία λέει ναι, παράγονται. Γιατί οι Αρχές συνεχώς αναζητούν και εντοπίζουν παράνομα εργοστάσια. Και μέσα στο 2025 ήδη βρέθηκε ένα τέτοιο παράνομο εργοστάσιο, ενώ εξαρθρώθηκε ολόκληρο κύκλωμα λαθρεμπορίας πίσω από αυτή την υπόθεση.

Υπάρχει λαθρεμπόριο και στα θερμαινόμενα, όπως διαπιστώνουμε από την Έκθεση της KPMG. Αποτελεί απειλή για την κατηγορία; 

Πράγματι, στη φετινή Έκθεση βλέπουμε πρώτη φορά να καταγράφεται σε ένα χαμηλό ποσοστό της τάξης του 0,9% της συνολικής κατανάλωσης θερμαινόμενων προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το συμπέρασμα βέβαια παραμένει το ίδιο: όταν τα κανάλια διακίνησης ανοίξουν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος λαθρεμπορίου, γιατί τα δίκτυα του οργανωμένου εγκλήματος θα δοκιμάσουν τα πάντα. Δεν πρέπει να επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος με τις απότομες αυξήσεις φορολογίας στα τσιγάρα έδωσαν το κίνητρο στο οργανωμένο έγκλημα και η κατανάλωση παράνομων τσιγάρων εκσφενδονίστηκε από το 3% στο 24%.

Γι′ αυτό έχει τεράστια σημασία να αναλάβουμε τις ανάλογες δράσεις σήμερα και να μην περιμένουμε να μεγαλώσει το πρόβλημα.

Θα έπρεπε να υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική, ή ενδεχομένως κοινά όργανα, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές υποθέσεις;

Σίγουρα θα πρέπει να μοιραζόμαστε τη γνώση και την εμπειρία, ώστε να μας βοηθά η Ευρώπη να έχουμε το σωστό μείγμα πολιτικών. Εναρμόνιση δεν έχουμε πετύχει σε πολλούς τομείς, για πάρα πολλούς λόγους. Ακόμα και στις πρίζες δεν μπορούμε να το πετύχουμε...

Ασφαλώς έχει ρόλο η Ευρώπη. Την ώρα που η Έκθεση της KPMG «φωνάζει» για τα παράνομα τσιγάρα, βρίσκεται υπό επεξεργασία μία νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία.

Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να ληφθεί υπόψιν η πραγματικότητα. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό - επειδή τυχαίνει ο Επίτροπος να είναι Ολλανδός - να έχουμε εξαγωγή του αποτυχημένου Ολλανδικού μοντέλου σε επίπεδο Ε.Ε.. Θα πρέπει να καταγράψουμε όσα έχουν γίνει σωστά στις χώρες που παρουσιάζουν θετικά αποτελέσματα και να δούμε ποιο είναι αυτό το μείγμα πολιτικών για όλη την Ευρώπη. Δεν μπορεί σε αυτή την περίπτωση η Γαλλία και η Ολλανδία να υποδείξουν στην Ιταλία ή στην Πολωνία ή στην Ρουμανία ποιο είναι το σωστό. Ανάποδα πρέπει να γίνει, γιατί αυτές οι τρεις χώρες δείχνουν αποτέλεσμα. Θα πρέπει να επικρατήσει η κοινή λογική για το κοινό μας συμφέρον.